Verder lezen: boeken over dissociatie, dissociatieve stoornissen en (complex) trauma
We hebben een selectie gemaakt met boeken die over dissociatieve stoornissen, complex trauma en/of gehechtheid gaan. Ze zijn geschikt voor lotgenoten en naasten, maar ook voor behandelaars. Sommige boeken zijn vooral informatief, anderen zijn bedoeld om actief mee aan de slag te gaan. Ze bevatten handvatten voor het dagelijks leven en behandeling. De boeken staan op volgorde van publicatiejaar. In de Caleidokrant worden regelmatig nieuw uitgebrachte boeken gerecenseerd.
Bibliotheek voor leden
Wil je deze boeken lezen? We hebben een uitgebreide bibliotheek met informatieve-, werk- en ervaringsboeken, waaronder onderstaande selectie. Alleen leden kunnen deze boeken bij ons lenen; dat is gratis.
> Ga naar de bibliotheek
Trauma is iets wonderlijks – Steve Haines (2022)
Wat is trauma? Hoe verandert het de manier waarop je hersenen werken? En hoe kun je het te boven komen?
Als je iets traumatisch overkomt, schakelt je lichaam gebruikelijke processen gedeeltelijk uit. Je dissocieert zodat je de overweldigende gevoelens niet hoeft te ervaren. Dit unieke stripboek legt het wonderlijke van trauma uit, hoe het de hersenen verwart en het lichaam beïnvloedt.
Met tekeningen, metaforen over katten en muizen en belangrijke wetenschappelijke informatie beschrijft de verteller wat de rol is van de fysiologie van het lichaam bij het herstel van trauma. Hij geeft technieken om veranderingen op fysiek niveau tot stand te brengen, met inbegrip van TRE®-technieken (Trauma Releasing Exercises) om je lijf te helpen diepe patronen van spierspanning en trauma los te laten.
Diagnostiek van traumagerelateerde dissociatie | Incl. Trauma And Dissociative Symptoms Interview, TADS-I – Suzette Boon (2022)
“Traumagerelateerde dissociatieve stoornissen krijgen steeds meer aandacht in de therapeutische praktijk en de klinische literatuur. Enerzijds wordt de diagnose van dergelijke stoornissen nog al te vaak gemist. Anderzijds wordt zo’n diagnose steeds vaker toegekend terwijl van een dissociatieve stoornis in wezen geen sprake is. Dr. Suzette Boon heeft veertig jaar praktijk- en onderzoekservaring op het gebied van de behandeling en diagnostiek van dissociatieve stoornissen.
In haar boek gaat de auteur uitgebreid in op de diagnose van traumagerelateerde stoornissen. Ze licht onder meer de dilemma’s toe rond criteria in de DSM-5 en ICD-11 en beschrijft het herkennen van symptomen, de rol van traumatische ervaringen en de huidige ervaring met verschillende zelfrapportagevragenlijsten en diagnostische interviews. Ze legt uit hoe het door haar ontwikkelde diagnostisch interview – het Trauma and Dissociative Symptoms Interview (TADS-I) – moet worden gebruikt, wat het nut ervan is voor de diagnose en hoe het gebruikt kan worden voor differentiële diagnostiek. In een aantal thematische hoofdstukken worden de belangrijkste differentieel diagnostische dilemma’s besproken en met casuïstiek geïllustreerd. Ook wordt ingegaan op het voorkomen van fout-positieve diagnoses van traumagerelateerde stoornissen, de anamnese van traumatische ervaringen en het maken van een behandelplan.
Dit boek is in de eerste plaats bedoeld voor clinici ؘ(psychiaters, klinisch psychologen, psychotherapeuten, GZ-psychologen en verpleegkundig specialisten) die dissociatieve stoornissen willen (leren) vaststellen. Voor collega’s die zelf in de praktijk geen diagnostiek doen, geeft het veel informatie om patiënten met dissociatieve symptomen beter te kunnen herkennen en hen te kunnen doorverwijzen voor gespecialiseerd diagnostisch onderzoek.”
Trauma en dissociatie – De la Rie (2022)
“Dissociatie is een beschermingsmechanisme waarbij bepaalde herinneringen in de hersenen zijn verstoord, zoals het bewustzijn, geheugen of de waarneming van de omgeving. Bij het ervaren van onder andere hevige stress of een traumatische ervaring kan dissociatie optreden als vorm van zelfbescherming. Als dissociatie gedurende een langere periode of zelfs chronisch optreedt, is er sprake van een dissociatieve stoornis. Een dissociatieve stoornis komt over het algemeen alleen voor bij mensen die ernstige en vaak langdurige traumatische gebeurtenissen hebben ervaren – vaak in de jeugd – zoals mishandeling en/of verwaarlozing. Dissociatie is bijna altijd een bijverschijnsel van een posttraumatische stressstoornis (PTSS).
Bij een dissociatieve stoornis wordt het functioneren in het dagelijks leven ernstig beperkt door de symptomen. De DSM-5 onderscheidt vijf dissociatieve stoornissen.
Dit boek bespreekt trauma en dissociatie, een veel voorkomend fenomeen dat een complicerende factor kan zijn in de behandeling. Het is goed mogelijk om met goede diagnostiek, bestaande algemene therapeutische technieken en de richtlijn voor traumabehandeling dissociatie te kunnen onderkennen, en te behandelen. Dit boek helpt je (of je nu een meer ervaren of beginnend therapeut bent) daar zelfverzekerd mee om te gaan.
Life on autopilot | A guide to living with depersonalization disorder – Joe Perkins (2021)
Engels boek (er is geen Nederlandse vertaling beschikbaar): “Gebaseerd op de persoonlijke ervaringen van de auteur met de depersonalisatiestoornis, probeert dit boek steun, begrip en advies te geven over het omgaan met DPDR (depersonalisatie-derealisatiestoornis) in het dagelijks leven. Met inzichten van deskundigen uit het veld en mensen met eigen ervaring, gaat dit boek in op wat depersonalisatie betekent: van uitleg over wat het is tot de impact op het dagelijks leven. Het biedt ook handvatten om er mee om te gaan en praktisch, positief advies met betrekking tot het zoeken naar behandeling.
In zowel het publieke als het klinische domein is er weinig bewustzijn over deze stoornis en duurt het gemiddeld 7 – 12 jaar voordat iemand de diagnose krijgt. Dit is een broodnodige bron van informatie, die meer inzicht biedt in de ervaring van mensen die met deze aandoening leven en ondersteuning biedt bij het vinden van professionele hulp.”
De levende erfenis van trauma transformeren | Een werkboek voor getraumatiseerde mensen en therapeuten – Janina Fisher (2021)
“Traumatische ervaringen leiden tot een erfenis van symptomen. Ook als de gebeurtenissen jaren of decennia geleden hebben plaatsgevonden, kan deze erfenis nog springlevend zijn. Van oudsher wordt ervan uitgegaan dat zulke gevolgen verdwijnen wanneer het verhaal over wat er is gebeurd wordt verteld.
Getraumatiseerde mensen hebben echter een heel andere ervaring: het telkens opnieuw vertellen van het verhaal over wat er met hen is gebeurd, zorgt vaak voor een heractivering van hun traumaresponsen, zodat ze eerder overspoeld raken dan het trauma verwerken. Getraumatiseerde mensen kunnen hun ervaringen pas transformeren zodra ze begrijpen dat hun symptomen en reacties normale responsen op abnormale gebeurtenissen zijn. Ze hebben handvatten nodig om te kunnen werken aan de symptomen die hun dagelijkse bezigheden bemoeilijken en een belemmering zijn om een leven na het trauma op te bouwen.
Janina Fisher is een vermaarde traumadeskundige. Ze werkt al ruim veertig jaar met getraumatiseerde mensen, die ze helpt om op koers te blijven terwijl zij hun weg naar heling zoeken. In ‘De levende erfenis van trauma transformeren’ verklaart ze hoe de erfenis van symptomen hen heeft geholpen om te overleven en geeft ze:
– Stap-voor-stapstrategieën die zelfstandig of in samenwerking met een therapeut toe te passen zijn
– Eenvoudige afbeeldingen waarmee getraumatiseerden zelf wijs kunnen worden uit hun verwarrende gevoelens en fysieke reacties
– Werkbladen (ook te downloaden) om te oefenen met vaardigheden die verlichting geven en uiteindelijk helend zijn
Naast dit werkboek is ook het informatieve boek ‘Innerlijke zelfvervreemding overwinnen na trauma’ (2017) verschenen.
EMDR bij complex trauma en dissociatie – Annabel Gonzalez & Dolores Mosquera (2020)
“EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) werd oorspronkelijk ontwikkeld als behandeling voor een posttraumatische-stressstoornis ontstaan na enkelvoudig trauma, zoals een ongeluk of natuurramp. De verschillende fasen van het EMDR-protocol zijn dan relatief eenvoudig te doorlopen. De toepassing van de standaard EMDR-aanpak blijkt echter een stuk ingewikkelder als het om cliënten met complex (vroegkinderlijk) trauma gaat. Toch is gebleken dat ook cliënten die emotioneel traumatiserende gebeurtenissen hebben meegemaakt binnen hun vroegste gehechtheidsrelaties, baat kunnen hebben bij een behandeling met EMDR.
In dit boek worden de basistechnieken beschreven die therapeuten kunnen helpen om ook bij ernstigere gevallen van trauma (inclusief complex trauma, dissociatieve stoornissen en persoonlijkheidsstoornissen) adequaat EMDR te kunnen toepassen. Uitgewerkt wordt hoe EMDR in de behandeling kan worden geïntegreerd en welke variaties op de traditionele aanpak van EMDR nuttig kunnen zijn. Hierbij worden relevante begrippen uit de gehechtheidstheorie en recente onderzoeksbevindingen op het gebied van neurologische ontwikkeling samengebracht, waardoor een omvattend model ontstaat dat als leidraad kan dienen voor het toepassen van EMDR bij complex trauma en aan trauma gerelateerde dissociatie.”
Sensimotor Psychotherapy | Interventies voor traumaverwerking en het herstel van gehechtheid – Pat Ogden & Janina Fisher (2019)
“Lichaamsintelligentie is veelal nog een onontgonnen terrein in de psychotherapie. Toch is het verhaal dat verteld wordt door de ‘somatische getuigenis’ – gebaren, lichaamshouding, manier van spreken, gezichtsuitdrukkingen, de blik in de ogen en de bewegingen van het lijf – misschien wel belangrijker dan het verhaal in woorden. De taal van het lichaam onthult de erfenis van trauma en van vroegkinderlijke of vergeten dynamieken met gehechtheidspersonen. Door het lichaam een duidelijke plaats te geven in de therapeutische benadering, krijgt de cliënt een belangrijk middel aangereikt om tot zelfkennis en verandering te komen.
Dit boek – geschreven voor therapeuten en cliënten om gezamenlijk te bestuderen – biedt een praktische handleiding tot de taal van het lichaam. Het begint met een uitleg aan therapeuten en cliënten over hoe zij dit boek het best kunnen gebruiken, gevolgd door een toelichting op de rol van de hersenen en het gebruik van mindfulness. Daarna gaat het boek verder in drie delen die gebaseerd zijn op een gefaseerde therapiebenadering. Eerst wordt aandacht besteed aan het ontwikkelen van persoonlijke – met name somatische – hulpmiddelen; vervolgens wordt besproken wat de systematische opbouw is bij een somatische benadering van het geheugen, en ten slotte worden de invloed van gehechtheid op het procedureel leren, de emotionele vooringenomenheid en de cognitieve vertekeningen behandeld. De hoofdstukken beginnen met een inleiding voor de therapeut over het toepassen van de stof in de klinische praktijk. Daarnaast bevat elk hoofdstuk werkbladen voor cliënten om hen te helpen om zich het materiaal op een persoonlijk niveau eigen te maken.
De concepten, interventies en werkbladen zijn bedoeld als aanvulling op andere behandelmethoden en niet zozeer als een zelfstandige behandeling. Door het aanboren van de therapeutische relatie en het aanpassen van de interventies aan de specifieke behoeften van iedere cliënt, kan er zorgzame aandacht worden gegeven aan wat er door het lichaam ónder de woorden wordt gezegd. Dit versterkt niet alleen de nabijheid en het vertrouwen tussen de therapeut en de cliënt, maar helpt ook om verandering mogelijk te maken in de diepste lagen van het zelf.”
Behandeling van traumagerelateerde dissociatie | Een praktische integratieve benadering – Kathy Steele, Suzette Boon, Onno van der Hart (2018)
“Over de hele wereld hebben behandelaars van cliënten met ernstig dissociatieve klachten dezelfde vragen en worstelen ze met vergelijkbare uitdagingen. Dit boek is niet alleen het resultaat van ontelbare uren ervaring in het behandelen van cliënten met een dissociatieve stoornis, maar is ook voortgevloeid uit supervisie en overleg waarin therapeuten vaak hun dringendste vragen, behoeften en kwetsbaarheden bespraken.
Dit boek bespreekt het verschijnsel dissociatie als vorm van non-realisatie. Het bevat hoofdstukken over het diagnosticeren van dissociatieve stoornissen, prognose, casusformulering, behandelplan, en behandelingsfasen en -doelen, op basis van methoden waarvan is bewezen dat ze het doeltreffendst zijn. De auteurs beschrijven waar de klemtoon zou moeten liggen bij de aanvang van een complexe therapie; hoe cliënten geholpen kunnen worden om zowel interne als externe veiligheid te kunnen ervaren zonder dat de therapeut daarbij de rol van ‘redder’ op zich neemt; hoe de therapeut systemisch kan werken met de dissociatieve delen van een cliënt op een manier die integratie bevordert; hoe nuttige grenzen kunnen worden gesteld en gehandhaafd; specifieke manieren om op het proces gericht te blijven veeleer dan op de inhoud; hoe er effectief en met mededogen kan worden omgegaan met gedesorganiseerde gehechtheid van cliënten en hun afhankelijkheid van de therapeut; hoe cliënten geholpen kunnen worden om traumatische herinneringen te integreren; wat te doen als de cliënt in woede ontsteekt, zich aanhoudend schaamt, vermijdend gedrag vertoont of niet in staat is om de therapeut te vertrouwen; en hoe er met compassie en begrip gewerkt kan worden aan de weerstand die zowel door de cliënt als door de therapeut binnen de therapeutische relatie wordt opgeroepen of gevoeld.
De therapeutische relatie en essentiële interventies binnen die relatie vormen de ruggengraat van de behandeling. Als zodanig richt dit boek zich daarom niet alleen op de meest praktische en theoretisch onderbouwde interventies (wat te doen en wat te zeggen), maar beklemtoont het ook het belang van samenwerken en samenzijn met de cliënt. Het beschrijft innovatieve, compassievolle behandelmethoden die gebaseerd zijn op de samenwerking tussen cliënt en therapeut en die geschraagd worden door de nieuwste onderzoeken op het gebied van gehechtheid en evolutionaire psychologie.”
‘Echo’s van trauma’ – Marijke Baljon en Renate Geuzinge (2017)
“Dit boek bespreekt de behandeling van de complexe gevolgen van traumatische ervaringen in de vroege jeugd. Daarbij staat de verwevenheid van gehechtheid en trauma centraal. Zo’n tachtig procent van de patiënten die in hun vroege jeugd zijn getraumatiseerd, en nu dader of slachtoffer zijn, heeft namelijk een gedesorganiseerde gehechtheid. De destructieve impulsen van zowel daders als slachtoffers komen in de behandeling duidelijk naar voren en de regulering van deze impulsen is een centraal thema daarbinnen.
De auteurs, therapeuten uit de traumahulpverlening, bespreken in Echo’s van trauma in samenwerking met collega’s uit het forensische veld, de meest recente theorieën en neurowetenschappelijke inzichten over gehechtheid, trauma en psychotherapie. Ze vertalen deze op samenhangende wijze naar de praktijk van de behandeling van vroegkinderlijk trauma.”
‘Innerlijke zelfvervreemding overwinnen na trauma | Het onderscheiden en verenigen van persoonlijkheidsdelen’ – Janina Fisher (2017)
“In ‘Innerlijke zelfvervreemding overwinnen na trauma’ combineert Janina Fisher actuele neurobiologische kennis over trauma, dissociatie en gehechtheid met een praktische benadering voor de behandeling daarvan. In duidelijke bewoordingen die toegankelijk zijn voor zowel de cliënt als de therapeut, stelt ze een behandelmodel voor dat de nadruk legt op ‘verwerking’ – een omvorming van de relatie tot het zelf, waarbij schaamte, zelfverachting en aannames van schuld vervangen worden door compassievolle acceptatie.
Fisher geeft inzicht in de therapeutische benaderingen voor traumatische gehechtheid, het werken met ongediagnosticeerde dissociatieve symptomen en aandoeningen en de integratie van verschillende behandelmethoden ter bevordering van de communicatie ‘van rechterhersenhelft naar rechterhersenhelft’. Bovenal worden technieken en handvatten aangereikt om een innerlijk gevoel van veiligheid te ontwikkelen en een compassievolle verbinding tot stand te brengen met zelfs die delen van het zelf die het meest ontkend of weggehouden worden.”
In 2021 is het bijbehorende werkboek verschenen: “De levende erfenis van trauma transformeren’
‘Traumasporen’ | Het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen – Bessel van der Kolk (2016)
“Op basis van ruim dertig jaar onderzoek en klinische ervaring in de voorhoede van zijn vakgebied, toont prof. dr. Bessel van der Kolk hoe de angst en het isolement in de kern van het trauma letterlijk veranderingen aanbrengen in zowel de hersenen als het lichaam. Hij verklaart waarom getraumatiseerde mensen steeds weer gekweld worden door onbegrijpelijke angst, gevoelloosheid en onbeheersbare woede, en hoe trauma hun vermogen om zich te concentreren, zich te herinneren, vertrouwensrelaties aan te gaan en zich thuis te voelen in hun eigen lijf negatief beïnvloedt. Doordat ze de controle over zichzelf hebben verloren en gefrustreerd zijn geraakt door eerdere vergeefse behandelingen, zijn ze vaak bang dat ze onherstelbaar zijn beschadigd.
Traumasporen beschrijft hoe een groep therapeuten en wetenschappers, samen met hun patiënten, heeft geworsteld om nieuwe ontwikkelingen op het gebied van hersenwetenschappen, gehechtheidsonderzoek en lichaamsbewustzijn te integreren tot behandelingen waarmee getraumatiseerde mensen bevrijd kunnen worden van de tirannie van het verleden. Gebaseerd op het reguleren en synchroniseren van lichaam en geest door middel van yoga, mindfulness, EMDR, neurofeedback, theater en andere methoden, laat hij nieuwe wegen naar herstel zien, waarbij stap voor stap het vermogen wordt herwonnen om ‘te weten wat je weet en te voelen wat je voelt’. Bovendien creëren ze ervaringen die rechtstreeks ingaan tegen de machteloosheid en onzichtbaarheid die gepaard gaan met trauma, waardoor zowel volwassenen als kinderen weer zeggenschap over hun eigen lichaam en hun eigen leven kunnen krijgen.”
‘Omgaan met traumagerelateerde dissociatie’ | Vaardigheidstraining voor patiënten en hun therapeuten – Suzette Boon, Kathy Steele en Onno van der Hart (2013)
“Omgaan met traumagerelateerde dissociatie is geschreven voor zowel mensen die worstelen met een complexe dissociatieve stoornis als voor hun therapeuten. Dit boek reikt praktische oplossingen aan voor mensen met een dissociatieve stoornis en de problemen die zich tijdens de eerste fase van hun behandeling voordoen.
Het boek legt uit wat er onder dissociatieve en andere traumagerelateerde symptomen wordt verstaan en het helpt mensen om de dissociatieve delen van hun persoonlijkheid te begrijpen en om op een constructieve manier met deze delen samen te werken. Het boek introduceert essentiële begrippen en onderwerpen die van belang zijn voor herstel. Daarnaast biedt het praktische vaardigheden die helpen om beter met de opgaven van het dagelijkse leven om te gaan.”
Dit boek wordt bij meerdere ggz-instellingen en therapeuten gebruikt als handboek en vaardighedentraining tijdens groeps- of individuele behandeling.
